Waitangi ගිවිසුම වෙනස් කිරීමට එරෙහිව මාඕරි ජන විරෝධය

Hikoi members leave Waitangi Park and walk towards parliament on 19 November. Photograph: Joe Allison/Getty Images
Image Address - https://i.guim.co.uk/img/media/8f83f6e2e71bf43b1b6fb4421613bea9f76c7837/0_127_3794_2277/master/3794.jpg?width=620&dpr=1&s=none&crop=none

Waitangi ගිවිසුම යනු,

Waitangi ගිවිසුම (Te Tiriti o Waitangi) යනු බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටයේ නියෝජිතයින් සහ මාඕරි ප්‍රධානීන් අතර 1840 පෙබරවාරි 6 වන දින අත්සන් කරන ලද නවසීලන්ත ඉතිහාසයේ පදනම් ලියවිල්ලකි. එය මුලින්ම අත්සන් කළ ස්ථානය වන වයිටන්ගි දූපත් බොක්කෙහි (Waitangi Island) නම එයට යොදා ඇත.

ගිවිසුමේ ප්‍රධාන ලක්ෂණ

1. අරමුණු :

• නවසීලන්තයේ බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය සඳහා රාමුවක් ස්ථාපිත කරන්න.
• ඉඩම්, වනාන්තර, ධීවර කර්මාන්තය සහ සංස්කෘතිය සඳහා මාඕරි අයිතීන් පිළිගෙන ආරක්ෂා කරන්න.
• මාඕරි සහ නව පදිංචිකරුවන් අතර සාමකාමී සබඳතා සඳහා පහසුකම් සැලසීම.

2. අන්තර්ගතය:

ගිවිසුම ප්‍රධාන ලිපි තුනකින් සමන්විත වේ:

1 වැනි වගන්තිය: මාඕරි ප්‍රධානීන් බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටයට තම ස්වෛරීභාවය පවරා දුන්හ.

2 වැනි වගන්තිය: ඔටුන්න හිමියාට පමණක් ඉඩම් විකිණීමේ අයිතිය ඇතිව, ඔවුන්ගේ ඉඩම්, සම්පත්, සහ නිධාන (taonga) පිළිබඳ මාඕරි පාලනය සහතික කෙරේ.

3 වැනි වගන්තිය: බ්‍රිතාන්‍ය යටත්වැසියන්ගේ අයිතිවාසිකම් සහ ආරක්‍ෂාව මාඕරිවරුන්ට ලබා දී ඇත.

Waitangi ගිවිසුම (The Principles of the Treaty of Waitangi Bill) Photo: Russell Palmer
Image Address - https://media.rnztools.nz/rnz/image/upload/s--ADdyv93z--/ar_16:10,c_fill,f_auto,g_auto,q_auto,w_1050/v1730935606/4KH3AVG_Media_jfif?_a=BACCd2AD

3. භාෂා විෂමතා: 

ගිවිසුම ඉංග්‍රීසි සහ මාඕරි යන භාෂා දෙකෙන්ම ලියා ඇත, නමුත් පරිවර්තනයේ සැලකිය යුතු වෙනස්කම් තිබේ.

* මාඕරි භාෂාවෙන්, "කාවනතාංග" ("ස්වෛරීත්වය" සඳහා භාවිතා වේ) යන යෙදුම "ආණ්ඩුව" ට වඩා සමාන ය.

* මාඕරි අනුවාදය හවුල්කාරිත්වයක් අදහස් කරන අතර ඉංග්‍රීසි අනුවාදය බ්‍රිතාන්‍ය ස්වෛරීභාවය අවධාරණය කරයි.

 4. වැදගත්කම:

* නවසීලන්තයේ නීති සහ දේශපාලන පද්ධති සඳහා මුල්ගලක් බවට පත් කරමින් මාඕරි ප්‍රධානීන් 500ක් පමණ ගිවිසුමට අත්සන් තැබූහ.

* කාලයාගේ ඇවෑමෙන්, පදිංචිකරුවන් සහ කිරීටය විසින් ගිවිසුම කඩ කිරීම නිසා මාඕරින් සතු ඉඩම් හා සම්පත් සැලකිය යුතු ලෙස අහිමි විය.

 5. ඓතිහාසික බලපෑම

* 19 වැනි සහ 20 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී මෙම ගිවිසුම බොහෝ විට නොසලකා හරින ලද හෝ වැරදි ලෙස අර්ථකථනය කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉඩම් රාජසන්තක කිරීම සහ මාඕරි අධිකාරිය අහිමි විය.

* 20 වන සියවසේ අගභාගයේදී, මෙම අසාධාරණයන් පිළිබඳ වැඩෙන දැනුවත්භාවය 1975 දී වයිටාංගි විනිශ්චය සභාව පිහිටුවීමට හේතු විය, එය ගිවිසුම් කඩකිරීම් පිළිබඳ ප්‍රකාශයන් විමර්ශනය කරන අතර වන්දි ගෙවීමට නිර්දේශ කරයි.

 6. වර්තමානය

* අද, Waitangi ගිවිසුම මාඕරි-ඔටුන්න හිමි සබඳතා සඳහා මාර්ගෝපදේශ ලේඛනයක් ලෙස සේවය කරයි. එය වාර්ෂිකව ජාතික නිවාඩු දිනයක් වන Waitangi දිනයේ (පෙබරවාරි 6) සමරනු ලැබේ.

* ගිවිසුම විශේෂයෙන්ම නවසීලන්තයේ මාඕරි අයිතිවාසිකම් සහ සම්පත් කළමනාකරණය සම්බන්ධ ක්ෂේත්‍රවල නීතිවලට බලපෑම් කරයි,

කෙසේ වෙතත්, ගිවිසුම් මූලධර්ම පනත් කෙටුම්පත වැනි වර්තමාන විවාදවල දක්නට ලැබෙන පරිදි, එහි අර්ථ නිරූපණය තවමත් විවාදාත්මකව පවතී, එය පාලනයේදී ගිවිසුම අදාළ වන ආකාරය අභියෝගයට ලක් කරයි.

මාඕරි ජනතාව යනු

මාඕරි යනු නවසීලන්තයේ ආදිවාසී ජනතාවයි. (මාඕරි භාෂාවෙන් Aotearoa). ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය, සම්ප්‍රදායන් සහ ඉතිහාසය ජාතියේ අනන්‍යතාවයට අත්‍යවශ්‍ය වේ.

සම්භවය

* මාඕරිවරුන් පොලිනීසියානුවන් වන අතර, පොලිනීසියානු සම්ප්‍රදායේ මිථ්‍යා ස්ථානයක් වන හවායිකි සිට ඔවුන්ගේ මුතුන් මිත්තන් 1250-1300 දී පමණ නවසීලන්තයට සංක්‍රමණය වී ඇත.

* ඔවුන් නවසීලන්තයේ පරිසරයට අනුගත වෙමින් සියවස් ගණනාවක් පුරා වෙනම සංස්කෘතියක් වර්ධනය කරගෙන තිබේ.

භාෂාව

* මාඕරි භාෂාව (te reo Māori) ඉංග්‍රීසි සහ නවසීලන්ත සංඥා භාෂාව සමඟින් නවසීලන්තයේ නිල භාෂාවකි.

* මෑත දශකවල අධ්‍යාපනය සහ මාධ්‍ය ප්‍රයත්නයන් හරහා මාඕරි භාෂාව (te reo Maori) පුනර්ජීවයක් ලබා ඇත.

සංස්කෘතිය සහ සම්ප්‍රදායයන්

Whānau සහ Iwi: පවුල (whānau) සහ ගෝත්‍රික (iwi) සම්බන්ධතා මාඕරි සමාජයට කේන්ද්‍රීය වේ.

මාරේ: මාරේ යනු සමාජ, සංස්කෘතික සහ අධ්‍යාත්මික ජීවිතය සඳහා කේන්ද්‍රස්ථානයක් ලෙස සේවය කරන වාර්ගික රැස්වීම් ස්ථානයකි.

වාචික සම්ප්‍රදායන්: මාඕරි ඉතිහාසය සහ සංස්කෘතිය සම්ප්‍රේෂණය වන්නේ කතන්දර කීම, ගීත සහ ගායනා හරහා ය.

කලාව: අධ්‍යාත්මික සහ පෙළපත් වැදගත්කමක් ඇති සංකීර්ණ කැටයම් (වකයිරෝ), විවීම (රරංග) සහ පච්ච කෙටීම (tā moko) සඳහා ප්‍රසිද්ධය.

හකා: හකා යනු සාම්ප්‍රදායික යුධ නැටුමක් වන අතර එය එකමුතුකම, ශක්තිය සහ විරෝධතාවයේ ප්‍රකාශනයක් ලෙසද සේවය කරයි.

 ආගම සහ අධ්‍යාත්මික විශ්වාස

* සාම්ප්‍රදායික විශ්වාසයන් ගොඩබිම (whenua), මුතුන් මිත්තන් (tūpuna) සහ අධ්‍යාත්මික භාරකරුවන් (atua) වෙත සම්බන්ධයක් වටා ගොඩනැගී ඇත.

* යටත් විජිතකරණයෙන් පසු, ක්‍රිස්තියානි ධර්මය මාඕරි අධ්‍යාත්මිකත්වය සමඟ මිශ්‍ර වෙමින් පුළුල් ලෙස ව්‍යාප්ත විය.

ජනපදකරණය සහ අභියෝග

* 19 වැනි සියවසේ යුරෝපීයයන්ගේ පැමිණීම මාඕරි සමාජය කඩාකප්පල් කළේය. ඉඩම් රාජසන්තක කිරීම, හඳුන්වා දුන් රෝග සහ යුද්ධ සැලකිය යුතු ජනගහන හා සංස්කෘතික පාඩුවලට හේතු විය.

* 1840 දී Waitangi ගිවිසුම මාඕරි අයිතීන් ආරක්ෂා කිරීමට අදහස් කරන ලද නමුත් එය බොහෝ විට උල්ලංඝනය කරන ලද අතර එය දිගුකාලීන දුක්ගැනවිලි වලට තුඩු දුන්නේය.

නූතන මාඕරි

* අද නවසීලන්තයේ ජනගහනයෙන් 20% ක් පමණ මාඕරිවරුන් වන අතර, ඔවුන්ගේ භාෂාව සහ සංස්කෘතිය පුනර්ජීවනය කිරීමට උත්සාහ දරයි.

* නවසීලන්තයේ අනන්‍යතාවයෙන් මාඕරි බලපෑම පැහැදිලිව පෙනෙන අතර, සෞඛ්‍ය, අධ්‍යාපනය සහ ආදායම්වල විෂමතා මාඕරි සහ මාඕරි නොවන ජනගහනය අතර පවතී.

* පාර්ලිමේන්තුවේ මාඕරි පක්ෂය වැනි දේශපාලන නියෝජනය සහ ක්‍රියාකාරීත්වය, මාඕරි අයිතීන් සහ සංස්කෘතික සංරක්ෂණය වෙනුවෙන් පෙනී සිටියි.

මාඕරි සංස්කෘතියේ වැදගත්කම

මාඕරි සංස්කෘතිය නවසීලන්තයේ අනන්‍යතාවයේ අනිවාර්ය අංගයක් වන අතර එය ජාතික සංකේත, භාෂාව සහ සම්ප්‍රදායන් තුළ දක්නට ලැබේ. මාඕරිවරුන්ගේ දායකත්වයට ගෞරව කිරීමට සහ ඓතිහාසික අසාධාරණයන් ආමන්ත්‍රණය කිරීමට දරන ප්‍රයත්නයන් ජාතියේ අනාගතය හැඩගස්වා ගනියි.

වීඩියෝවේ ප්‍රධාන විරෝධතාකාරිනිය

Hana-Rawhiti Maipi-Clarke

Hana-Rawhiti Maipi-Clarke යනු නවසීලන්තයේ නැගී එන දේශපාලන චරිතයක් වන අතර දැනට වසර 170කට වැඩි කාලයක් තුළ නවසීලන්තයේ සිටින ලාබාලතම පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරිය යන නාමය දරයි. මාඕරි පක්ෂය (Te Pāti Maori) නියෝජනය කරමින්, ඇය 2023 දී වයස අවුරුදු 21 දී තේරී පත් වූ අතර, Hauraki-Waikato මැතිවරණ කොට්ඨාශයට සේවය කළාය. Maipi-Clarke පැමිණෙන්නේ ස්වදේශික අයිතිවාසිකම් සහ යටත් විජිත ප්‍රතිමා ඉවත් කිරීම සඳහා ප්‍රමුඛ පෙළේ උපදේශකයෙකු වන ඇගේ සීයා වන Taitimu Maipi ඇතුළු මාඕරි ක්‍රියාකාරීන්ගේ පරම්පරාවකිනි. 

ඇයගේ ජයග්‍රහණ දේශපාලනයෙන් ඔබ්බට විහිදේ. Maipi-Clarke ද කතුවරියකි, ‘Maahina’ නමින් පොතක් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති අතර එය මාඕරි චන්ද්‍ර දින දර්ශනය හෝ ‘maramataka’ ගවේෂණය කරයි. මාඕරි භාෂාවට නිල පිළිගැනීමක් ඉල්ලා සිටි මඕරි භාෂා පෙත්සමේ 50 වැනි සංවත්සරයේදී දේශනයක් පැවැත්වීම වැනි සංස්කෘතික හා දේශපාලන සිදුවීම් සඳහා ඇය ක්‍රියාකාරීව සහභාගී වී ඇත.

 2023 මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේදී ඇයගේ නිවසට විවිධ ආක්‍රමණ ඇතුළු දේශපාලනික වශයෙන් අභියෝගවලට ඇය මුහුණ දුන්නාය 

ඇයගේ දේශපාලන අවධානය තරුණ මාඕරි පරම්පරාවට දියුණු වීමට වේදිකාවක් ගොඩනැගීමේ අරමුණින් තරුණ සහභාගීත්වය, පාරිසරික භාරකාරත්වය සහ මඕරි සම්ප්‍රදායන් සහ අයිතිවාසිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීම අවධාරණය කරයි. මයිපි-ක්ලාක්ගේ ස්ථාවරය නවසීලන්තයේ දේශපාලන භූ දර්ශනයේ ස්වදේශික හඬ වැඩි වශයෙන් ඇතුළත් කිරීම ඉස්මතු කරයි.

2024 නොවැම්බර් 14 වන දින, මෙම මතභේදාත්මක පනතට විරෝධය දැක්වීම සඳහා මයිපි-ක්ලාක් පනතේ පිටපතක්ද ඉරා දමමින් සම්ප්‍රදායික හකා ක්‍රියාවක් කිරීමෙන් පසු නවසීලන්ත පාර්ලිමේන්තුව තාවකාලිකව අත්හිටුවන ලදී. 

 මයිපි-ක්ලාක් සමග මාඕරි පක්ශයේ (Te Pati Maori) සාමාජිකයින් විසින් සිදුකරන ලද මෙම විරෝධතාවයට ඒ මොහොතේ මහජන ගැලරියේ සිටි තවත් අයද එක් වූ අතර, ඔවුන්ගේ විරෝධය තවදුරටත් පාර්ලිමේන්තුවේ කටයුතුවලට බාධාවක් විය. මේ නිසා මයිපි-ක්ලාක් ඇතුළු හකා ඉදිරිපත් කිරීමට සම්බන්ධ වූ Maori පක්ෂ ව්‍යවස්ථාදායකයින් “පාර්ලිමේන්තු ආචාර ධර්ම කඩ කිරීමක්’’ ලෙස සලකා පාර්ලිමේන්තුවෙන් නෙරපා හරින ලද අතර, ඡන්දයද තාවකාලිකව අත්හිටුවන ලදී

කෙටුම්පත වෙනස් කිරීමේ වර්තමාන තත්ත්වය

(2024 නොවෙම්බෙර් 19 වන දිනට තත්වය)

මෙම පනත වෙනස් කිරීම මගින් නවසීලන්තයේ ජනගහනයෙන් 20%ක් පමණ වන මාඕරිවරුන්ගේ අයිතිවාසිකම්වලට බලපෑමක් සිදුවන බවත්, යටත් විජිතකරණය නිසා ඇති වූ ඓතිහාසික අසාධාරණයන් පිලිබදව කතිකාවක දශක ගනනාවක ප්‍රගතිය ආපසු හැරවිය හැකි බවත් පනතේ විවේචකයෝ තර්ක කරති.

ACT නවසීලන්ත පාර්ශවය ඇතුළු පනතේ ආධාරකරුවන් කියා සිටින්නේ ගිවිසුම් බැඳීම් නැවත අර්ථ දැක්වීමෙන් සියලුම පුරවැසියන් සඳහා සමානාත්මතාවය සහතික කිරීම එහි අරමුණ බවයි.

පනත් කෙටුම්පත එහි පළමු කියවීම සම්මත වූ අතර වැඩිදුර විභාගය සඳහා තේරීම් කාරක සභාව වෙත යොමු කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, දහස් ගණන් මාඕරිවරුන් සහ ඔවුන්ට සහය දක්වන්නන්ගෙන් වෙලින්ටන් වෙත දින නවයක දැවැන්ත පාගමන (හිකෝයි) ඇතුළුව රටපුරා විරෝධතා ඇතිවී තිබේ. මෙලෙස මහජන විරෝධතා තීව්‍ර වී ඇති අවස්ථාවට බොහෝ මාඕරි නොවන අය ද එක්වී තිබීම කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයකි.

 

කෙටුම්පත පිලිබදව අනාගතයේ වියහැකි තත්වය

පනත අවිනිශ්චිත තත්වයකට මුහුණ දෙයි. ජාතික පක්ෂය සහ නවසීලන්ත ෆස්ට් වැනි සභාග හවුල්කරුවන් එහි මූලික කියවීමට පමණක් සහාය දුන් අතර පසුකාලීන අදියරවලදී ඔවුන් එයට විරුද්ධ විය හැකි බව පෙන්වා දී ඇත. පනත් කෙටුම්පත අසාර්ථක වුවද, මෙම සිද්ධිය නූතන නවසීලන්තයේ Waitangi ගේ භූමිකාව සම්බන්ධයෙන් පවතින ආතතීන් ඉස්මතු කරයි. විරෝධතා දේශීය අයිතීන්, පාලනය සහ සමානාත්මතාවය පිළිබඳ පුළුල් සාකච්ඡාවන්ට තුඩු දී ඇති අතර එය ඉදිරි මාසවලදී දේශපාලන කතිකාවට සහ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනයට බලපෑම් කිරීමට ඉඩ ඇත.

 

**තොරතුරු සහ ඡායාරූප අන්තර්ජාලයෙනි.

**Information and photos were obtained from the Internet.